- Doğru düzgün oturamıyor musun sen?
- Şu yaptığın mantıklı mı?!
- Çok abartıyorsun, drama queen/king’lik yapma.
- Bunda bu kadar kızacak ne var?
- Sen beni dinlemiyor musun?
Bu cümleler size bir yerlerden tanıdık geldi mi?
DEHB (Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu)’li bireylerin sık sık duyduğu cümleler bunlar. Bugün size DEHB’den bahsedeceğim.
DEHB, DSM 5’te Nörogelişimsel Bozukluklar kategorisinin altında yer alır. Dikkatsizlik, dürtüsellik ve hiperaktivite belirtileri ile karakterizedir ve hem çocuklarda hem de yetişkinlerde görülebilir.
Her ne kadar adında eksiklik, bozukluk kelimeleri geçse de DEHB’nin bir nöroçeşitlilik biçimi olduğunu vurgulamak isterim. DEHB’si olan herkesin belirtileri ve deneyimleri farklıdır. Nöroçeşitlilik bakış açısıyla DEHB’ye daha destekleyici ve kapsayıcı bir yaklaşım benimseyebiliriz.
DSM 5 ve DEHB
DSM 5’te Dikkat Eksikliği başlığı altında ayrıntılara dikkat edememe, dikkatin dağılması, dinlemiyormuş gibi görünme, yönergelere uyamama, düzenleme ve planlamada zorluk çekme, unutkanlık ve eşyaları kaybetme gibi belirtiler yer alır (1).
Hiperaktivite/Dürtüsellik başlığı altında ise kıpır kıpır hal, çok konuşma, sıra bekleme güçlüğü, konuşma arasında bir başkasının sözünü kesme gibi belirtiler yer alır (1).
DEHB’nin kendini gösterdiği üç farklı şekil bulunur:
- Bileşik Tip DEHB: Dikkat eksikliği, hiperaktivite ve dürtüsellik belirtilerinin beraber görüldüğü tip
- Hiperaktivite ve dürtüselliğin ön planda olduğu DEHB
- Dikkat eksikliğinin ön planda olduğu DEHB
Tanı için belirtilerin 12 yaşından başlaması, en az 6 aydır bulunması ve birden çok ortamda gözlenmesi gerekmektedir. DEHB tanısı psikiyatristler tarafından konur.
DEHB’li bireyler belirtileri bilişsel, davranışsal, duygusal ve sosyal-ilişkisel olarak farklı alanlarda deneyimleyebilir.
1. Bilişsel Alan
- Planlama, karar verme, organize olma, zamanı planlama, önceliklendirme, bir göreve başlamada zorluk çekme,
- Erteleme eğilimi,
- Bellek ve dikkat sorunları görülebilir.
2. Davranışsal Alan
- Sürekli kıpırdama ve hareket etme ihtiyacı duyma
- Odaklanmada zorluk
- Dürtüsel kararlar sonucu yapılan davranışlar görülebilir (3).
3. Duygusal Alan
- Hızlı değişebilen ve yoğun yaşanan duygular,
- Yaşamdaki öğrenmeler sonucu yargılayıcı bir iç sese sahip olma,
- Kaygı, depresif belirtiler, hayal kırıklığına tahammül etmede zorluk, reddedilme hassasiyeti (2),
- Sosyal ipuçlarını anlamada zorluk görülebilir.
4. Sosyal-İlişkisel Alan
- Grup içinde konuşurken zorlanma,
- Yalnız hissetme,
- Anlaşılmamış hissetme,
- Çevredeki kişilerden “Beni hiç dinlemiyorsun” “Beni önemsemiyorsun” sözleri sık sık duyulabilir.
Bu belirtiler ve deneyimlenme yoğunlukları kişiden kişiye değişir. DEHB bir “eksiklik” ya da “bozukluk” değildir. Farkındalık, uygun teşhis ve tedavi ile DEHB’ye uyumlu bir yaşam mümkün.
Kaynakça:
- American Psychiatric Association. (2022). Diagnostic and statistical manual of mental disorders (5th ed.)
- Levy, F. (2004). Synaptic gating and ADHD: a biological theory of comorbidity of ADHD and anxiety. Neuropsychopharmacology, 29(9), 1589-1596.
- Reimherr, F. W., Marchant, B. K., Gift, T. E., & Steans, T. A. (2017). ADHD and anxiety: clinical significance and treatment implications. Current psychiatry reports, 19(12), 1-10.